Okres I Rzeczypospolitej

Losy Niedzielska są od zarania związane z losami Wielunia. Przeplatają się więc informacje o Niedzielsku, z informacjami o Wieluniu, nie sposób ich przecież rozdzielić.
Pierwsze pisane wzmianki o Niedzielsku pochodzą z 1323 roku.
Akt sprzedaży sołectwa wsi Grębień z 1323 roku, odnotowany w księgach grodzkich wieluńskich, zawiera formułę świadków, w której występują sołtysi z Niedzielska, Turowa, Wierzchlasu, oraz niejaki Konrad z Gaszyna. Sołtys z Niedzielska nazywał się "Franko". R. Rosin w swoich "Studiach z dziejów osadnictwa..." uważa, że wobec niesprzyjających warunków na początku XIV wieku dla zakładania nowych osad, wszystkie te miejscowości istniały już w XIII wieku.

W XIV wieku nastąpił podział ziem polskich na powiaty, które miały znaczenie administracyjno-sądowe. Terytorialne ukształtowanie się powiatów pozostawało w zależności od miejsca odbywania sądów, które odbywały się "w miejscach ludniejszych, przeważnie grodach". O tym, że Wieluń należał do takich właśnie miejsc, świadczy zapis Jana Długosza, który pisząc o przeniesieniu kolegiaty z Rudy do Wielunia stwierdził, że przeniesiono ją do "miejsca pocieszniejszego i ludniejszego", a okolica Wielunia, jak pisał Długosz dalej, "była piękna, na płaszczyźnie pochyłej i żyznej położona, strugami bieżącej wody zwilżana...".

Kolejne zapiski związane z Niedzielskiem pochodzą z 1404 roku. Wtedy to rajcy wieluńscy pozwali przed sąd Meynarda z Niedzielska z żądaniem zwrotu 50 grzywien, które Bernard Wierusz, sędzia wieluński im przysądził. W roku 1410 Anna, córka Suchego, sprzedała rajcom wieluńskim cztery łany roli z trzema zagonami, które posiadała w Niedzielsku. W 1420 roku dziedzicami Niedzielska są Stanisław i Elżbieta, ale prawdopodobnie nie byli to jedyni w tym czasie właściciele Niedzielska.

W bitwie pod Grunwaldem brała udział chorągiew Ziemi Wieluńskiej. Jako znak miałą poprzeczną białą strefę odpowiednio umieszczoną na czerwonym polu. Z powodu szczupłości jej szeregów król dołączył do niej, celem jej uzupełnienia, żołnierzy najemnych ze Śląska.

W bitwie tej brał udział Jan Długosz-ojciec, a za zasługi w bitwie (schwytanie Markwarda Salzbacha, zabójcy matki Wielkiego Księcia Litewskiego Witolda ???) otrzymuje bogate starostwo w Nowym Mieście Korczynie. Poprawiło to bardzo wydatnie stan majątkowy rycerza, który nie musiał już "poprzestawać na gospodarowaniu na rodzinnym Niedzielsku i na dochodach burgrabstwa w Brzeźnicy z trudem wiążąc koniec z końcem".
Jan Długosz herbu Wieniawa był średniozamożnym szlachcicem.
Żądny wzbogacenia się, Jan Długosz stale handlował, zawierając różne transakcje, kupował wsie, dzierżawił folwarki. Dzierżawił też kramy i jatki miejskie w Wieluniu. Uzyskawszy przywilej królewski założył wieś Czarny Stok. Dzierżawił wieś Kocin, a w niedługim czasie kupił Parzymiechy i Prusicko.

Jan Długosz (kronikarz) przyszedł na świat w 1415 roku w Brzeźnicy, ale dzieciństwo i młodość spędził w Niedzielsku, a w latach 1424-1428 uczył się w Wieluńskiej Szkole Kolegiackiej. Zarówno ojciec i on sam podpisywali się jako Jan Długosz z Niedzielska (troszkę inaczej może wyglądała pisownia, ale pozostawmy to znawcom). Po jego śmierci Marcin Bielski napisał "Tegoż czasu Jan Długosz z Niedzielska od Wielunia, Samsiak mój, Wieniawczyk, kanonik krakowski, arcybiskup lwowski mianowany, umarł, na skałce w Kazimierzu pogrzebion". Ma więc Niedzielsko swego wielkiego niedzielszczanina - samego kronikarza Jana Długosza, kościelnego dostojnika, wychowawcę synów królewskich. Największym dziełem Długosza są "Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego", które prowadził do ostatnich chwil swego życia. Najsłynniejszy polski dziejopis zmarł 19 maja 1480 r. i został pochowany w krakowskim kościele na Skałce, a napis głosi, iż pochowany jest tam "Jan Długosz z Niedzielska".

W bitwie pod Grunwaldem w orszaku przybocznym Jagiełły odznaczył się też inny rycerz, Piotr Madaliński herbu Larysza. Jan Długosz - ojciec sprzedaje mu Niedzielsko w 1440 roku.
Syn Piotra Madalińskiego, Mikołaj, był studentem Uniwersytetu Krakowskiego, a w 1485 r. kustoszem i kanonikiem kolegjaty wieluńskiej.
Drugi syn Piotra, Sędziwój, świadczył 1459 r. w Wieluniu, że spłacił resztę należności za Niedzielsko Janowi Długoszowi synowi.
Madalińscy bardzo mocno wrośli w niedzielską ziemię, bo pisali się "z Niedzielska"
Ok. roku 1552 dziedzicami części Niedzielska byli Andrzej i Antoni Madalińscy, a na ich części wsi mieszka 3 kolonistów. Do wójtów wieluńskich należy druga część wsi, mająca wg wykazu z 1553 roku 4 i 1/2 łanów kmiecych. Jest również opuszczona osada młynarska.

Około roku 1588 Sebastian Madaliński żeni się Jadwigą z Korabiów Kobierzycką. Od tej pory nazwisko Kobierzycki splata się z losami Madalińskich i Niedzielska.

W 1606 roku Jerzy de Niedzielsko Madaliński, chorąży wieluński, (dziedzic tamtejszych wsi), ufundował kościół w Rudkach, miasteczku powiatowym w Galicji.

Jakub Madaliński, sędzic wieluński ok. roku 1640 żeni się z Heleną Kobierzycką.

"Z Niedzielska" pisali się również:
Józef Madaliński z Niedzielska 1710-1755
Antoni Madaliński z Niedzielska 1739-1804
Mikołaj Madaliński z Niedzielska 1797 - ????
Józefa Madalińska z Niedzielska 1800 - 1853
Marcin Madaliński z Niedzielska 1800 - 1863
Weronika Maria Madalińska z Niedzielska 1839 - ????
Macelina Wiktoria Madalińska z Niedzielska 1800 - ????
i inni, wszyscy herbu Larysza.


Jeszcze kilka wzmianek o Niedzielsku z tamtego okresu.

• W "Kronice" Jan Długosz pisze, że "przez Niedzielsko i Staw biegła droga łącząca Wieluń z Osjakowem i Szczercowem oraz druga droga z Wielunia do Sieradza".
  Może to właśnie dlatego do dziś fragment drogi pomiędzy Niedzielskiem a Stawem nazywany był "traktem" - przecież dawna droga to właśnie "trakt".
  
• 26 sierpnia 1406 roku król Władysław Jagiełło w wydanym dokumencie wyraził zgodę na wcielenie do posiadłości miejskich lasu pod Niedzielskiem i zezwolił na jego wycinkę lub zamienienia go na łąkę.
  Swą decyzję uzasadnił chęcią wynagrodzenia mieszczanom za ich usługi, jakich doświadczał podczas wielokrotnych wizyt w mieście.
• 9 lutego 1574 roku bawił pezjazdem w Wieluniu król Henryk Walezy. W związku ze spodziewanymi kosztami, władze miejskie pobrały czwart a część czynszu rocznego ze wsi Kurów, Turów i Niedzielsko.
• Prawa patronackie do głównego ołtarza w wieluńskiej Kolegiacie posiadała szlachecka rodzina Długoszów z Bąbelna i z Czernic. Prawo prezenty (przedstawiania kandydata na urząd kościelny) posiadali Długoszowie jeszcze w 1493 r. W tejże kolegiacie pochowani zostali rodzice Jana Długosza (kronikarza) Beata z Borowna i Jan Długosz zmarły 25 I 1444 r.
  
• Z 1492 r. pochodzi wzmianka o dokumencie pochodzącym z bliżej nieznanego czasu, w którym Stanimir z Kaniowa, wójt wieluński, sprzedał Sieciechowi, dziedzicowi w Niedzielsku, połowę sołectwa, dziedziny i folwarku w Niedzielsku.

Wiadomości o budowlach położonych poza murami Wielunia pojawiają się od końca XIV w, a od XV wieku pojawiają się nazwy ulic wieluńskich. W roku 1451 jest wspomniana droga do Niedzielska, a w 1504 roku jest już ulica Niedzielska, wraz z ul. Dąbrowską (dziś Kaliską) i Rudzką. Ulica Niedzielska wymieniana jest w przywileju Aleksandra Jagiellończyka z 7 marca 1504 roku. W zamian za naprawę i utrzymanie w dobrym stanie tej błotnistej ulicy, król zezwalał burmistrzowi na pobieranie mostowego. Ulica ta stanowiła przedłużenie Krakowskiego Przedmieścia i leżała poza obrębem Starego Miasta. Nazwa "ul. Niedzielska" przetrwała do 1988 roku, kiedy to przemianowano ją na ul. Warszawską.

W XVI w. Niedzielsko przechodzi na własność Wielunia, który 1 listopada 1549 roku uzyskuje przywilej przeniesienia jej na prawo magdeburskie.

Pierwsza wzmianka o folwarku w Niedzielsku pochodzi z 1520 roku.
W 1632 roku zakładany był folwark, pod który miasto przeznaczyło role zwane Prus i Jarzębina. Folwark orzymał w zarząd pisarz miejski Marcjan Amandusiewicz. Być może folwark ten był zakładany na gruntach opustoszałych po zarazie, gdyż ,do pańszczyzny na nim zostali pociągnięci dwaj poddani z Turowa. Kmiecie w Niedzielsku pojawili się w 1636 r. Wg ordynacji dla kmieci w Niedzielsku z 1636 roku byli oni zobowiązani do pańszczyzny 5 dni w tygodniu, czynszy świętomarcińskiego w wysokości 2 złp 12 groszy, danin w naturze (kapłony i danina w owsie). Jak daninę w naturze uiszczali też meszne dla dziekana wieluńskiego.

Wsie miejskie, a taką była część Niedzielska, stanowiły zabezpieczenie dla zaciąganych przez magistrat kredytów. Na przełomie XVI i XVII wieku zapisami zastawnymi było obciążone również Niedzielsko.
Część wsi została przez miasto utracona w drugiej połowie XVII lub na początku XVIII wieku. Od 1664 roku prawa do sum dłużnych na Niedzielsku skupiał Andrzej Achterloni, kupiec. Zniszczona i spustoszona wieś została przez niego odbudowana i osadzona poddanymi w 1666 roku. Prawa do sum na Niedzielsku przysługiwały też jego drugiej żone Joannie z Burgiewskich.

W 1563 następuje urzędowe ustalenie nazwy miasta Wielunia.